مقبره حضرت رقيه عليها السلام

یکی از زیارتگاه هایی که پس از مقبره حضرت زینب سلام الله علیها در سوریه مورد توجه مذاهب اسلامی و به ویژه شیعه می باشد، مقبره و حرم «رقیه» سلام الله علیها، دختر معصوم و کودک خردسال امام حسین علیه السلام است.

حضرت رقیه دختر امام حسین

بر اساس گزارشات منابع، امام حسین علیه السلام شش پسر و سه دختر داشته اند. دختران ایشان عبارت بودند از: «سکینه» دختر رباب بنت امرءالقیس و خواهر علی اکبر، «فاطمه» دختر ام اسحاق بنت طلحة بن عبیدالله، «زینب» که او نیز خواهر فاطمه و هر دو از یک مادر بوده اند.

در بیشتر منابع به نام این سه دختر اشاره شده و کمتر از رقیه نامی دیده می شود. احتمال می رود رقیه نام دیگر زینب بوده باشد و این که از زینب، برخلاف فاطمه و سکینه نقش مؤثر و فعالی در کربلا گزارش نشده، به نظر می رسد وی کودکی بیش نبوده که باید در سال ۵۷ هجری در مدینه بدنیا آمده باشد.

در هر حال او همراه سایر اهل بیت امام حسین علیه السلام و زینب کبری سلام الله به اسارت درآمده و در مکانی کنار «باب الفرادیس» ـ که در آن زمان خرابه ای بود ـ استقرار یافت. رقیه در این زمان چهار ساله بود که بهانه پدر می کرد و یزید لعنه الله دستور داد سر مبارک پدر را نزد او ببرند. چون رقیه آن سر خونین را دید از غم و اندوه فراوان پس از چند روز وفات یافت.

مزار حضرت رقیه در دمشق

آن معصومه را کنار مکانی که مقبره ای عمومی به نام «مقبره باب الفرادیس» بود بخاک سپردند. این مقبره در شمال غربی محله قدیمی دمشق و کنار باب الفرادیس قرار داشت. در ابتدا سلاطین ایوبی بر قبر او مقبره ای کوچک ولی زیبا ساختند؛ سنگ قبری که بر وی نهاده شد از سنگ موزائیک تزئین شده به وسیله عاج و مرمر بود که اطراف آن را ضریح زیبایی احاطه کرده بود و بر فراز آن نیز گنبد و عمارتی بنا شد. مکان یاد شده که از همان ابتدا به صورت مسجد و مقبره بود، در سال ۱۱۲۵ هجری مورد بازسازی قرار گرفت و در سال ۱۳۲۳ هجری نیز به وسیله میرزا علی اصغرخان امین السلطان صدراعظم ناصرالدین شاه دوباره ترمیم شد. در آن زمان سه کتیبه سنگی در داخل حرم در سمت محراب شبستان آن دیده می شد. در کتیبه اول چند حدیث در فضایل اهل بیت و نام میرزا بابا مستوفی گیلانی به عنوان تعمیرکننده بقعه مقام رقیه به تاریخ ۱۱۲۵ هجری دیده می شد. در کتیبه دوم به مکان دفن ملک کامل ناصرالدین محمد که در سال ۸۸۰ هجری در این مکان مدفون شده بود اشاره و بر کتیبه سوم نیز چند بیت شعر نوشته شده بود. چون فضای این مکان گنجایش زوار را نداشت مرحوم شیخ نصرالله خلخالی درصدد توسعه مقبره و حرم برآمد؛ لذا خانه های اطراف را با کمک مردم خَیرِ محل خریداری کرد ولی عده ای راضی نشدند و به همین منوال باقی بود تا در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی به گفته جناب حجت الاسلام فهری زنجانی نماینده مقام معظم رهبری در سوریه، با خرید آن خانه ها و پرداخت چندین برابر قیمت آنها، امر پی ریزی بنای جدید حرم از سوی جمهوری اسلامی و با حضور مقامات سوریه آغاز شد.

مساحت ساختمان، حرم بیش از چهارهزار مترمربع است که ششصد مترمربع از آن صحن و فضای باز است و بقیه را حرم و شبستان آن و مسجد دیگری که در مجاورت ضریح ساخته شد، تشکیل می دهند.

نوع معماری که اکنون در بنای حرم بکار رفته معماری ایرانی اسلامی است. صحن مسجد که گرداگرد آن به صورت ایوانی به اندازه یک و نیم متر مسقف است با ستون های بسیار زیبای سنگی سفید و به صورت کنگره ای ساخته شده اند. گنبد آن به کلی تعویض و بر اساس معماری ایرانی ساخته شده و دوازده ستون مرمرین در داخل حرم آن را نگه داشته اند. گرداگرد سقف و دیواره ها نیز کاشی کاری است.

ضریح حرم که از دوران «امین السلطان» صدراعظم ناصرالدین شاه مانده بود در سال ۱۳۷۲ شمسی با ضریح دیگری که به وسیله چهل تن از هنرمندان برجسته اصفهانی به صورتی بسیار زیبا و تحسین برانگیز ساخته شده تعویض گردید. البته ضریح قبلی برداشته نشد بلکه در داخل ضریح جدید قرار گرفت. نگارنده خود در مراسم تعویض آن حضور داشته و تلاش های شبانه روزی سازندگان و عشق آنان به اهل بیت علیهم السلام را شاهد بوده است. هر چند که این ضریح تقریباً ۵/۱ برابر ضریح قبلی است و به علت بزرگی زیاد با سن حضرت رقیه و کودکی وی تناسبی ندارد لیکن از شاهکارهای هنر اسلامی بوده و قابل تقدیر و ستایش است.

کنار حرم مطهر بازاری است که در طول تاریخ اسلامی به «سوق العماره» معروف بوده است و باب الفرادیس مذکور نیز در داخل این بازار و حدود بیست متری مقام حضرت رقیه قرار دارد. شایان گفتن است که از سمت شمال حرم به جامع اموی نیز راه است.

پانویس

منبع

اصغر قائدان، اماكن سياحتی و زيارتی دمشق، بازیابی: 19 دی ماه 1391.